17) संस्कृत वाक्य अभ्यास

संस्कृत वाक्य अभ्यास

Sanskrit sentence study

नूतनानि वस्त्राणि सः धारितवान्। 

= उसने नए वस्त्र पहने। 

He wore new clothes.

सर्वे प्रशंसां कृतवन्तः। 

= सबने प्रशंसा की। 

Everyone praised.

सर्वे पृष्टवन्तः । 

= सबने पूछा। 

Everyone asked.

कुतः क्रीतवान् ? 

= कहाँ से खरीदे ? 

Where to buy

मूल्यं किम् अस्ति ? 

= कीमत क्या है ? 

What is the price ?

सः आपणस्य नाम उक्तवान्। 

= उसने दूकान का नाम बताया। 

He told the name of the shop.

सः मूल्यम् अपि उक्तवान्।

= उसने कीमत भी कही। 

He also said the price.

सर्वे उक्तवन्तः - वस्त्राणां संयोजनं बहु योग्यम् अस्ति। 

= सभी ने कहा - कपड़ों की फिटिंग अच्छी है। 

Everyone said - the fitting of the clothes is good.

सर्वेषां प्रशंसां श्रुत्वा सः प्रसन्नः अभवत्।

= सबकी प्रशंसा सुनकर वह खुश हुआ। 

He was happy to hear everyone's praise.

अद्य तृतीयं दिनम् अस्ति 

= आज तीसरा दिन है 

Today is the third day

सः तानि एव वस्त्राणि धारयित्वा बहिः गतवान्। 

= वो वही कपड़े पहनकर बाहर गया है।

He has gone out wearing the same clothes.

------------

जयपुरतः सः रेलयानम् आरोहति। 

= जयपुर से वह रेल में चढ़ता है। 

From Jaipur, he gets on the train.

यदा सः आरोहति तदा शैत्यं न आसीत्।

= जब वह चढ़ता है तब ठंड नहीं थी। 

When he climbs there was no cold.

सः सामान्यानि वस्त्राणि धारयित्वा आरूढवान्। 

= वह सामान्य वस्त्र पहन कर चढ़ गया। 

He climbed into normal clothes.

मार्गे अर्धरात्रौ शैत्यम् अवर्धत।

= रास्ते में आधी रात में ठंड बढ़ गई। 

On the way, the cold increased at midnight.

सर्वाणि वातायनानि अपि पिहितानि। 

= सब खिड़कियाँ भी बंद हो गईं। 

All the windows were also closed.

सर्वाणि व्यजनानि अपि स्थागितानि। 

= सारे पंखे भी रुक गए। 

All the fans also stopped.

तथापि शैत्यं तु आसीत् एव ।

=फिर भी ठंड तो थी ही । 

Even then it was cold.

सः एकम् उरूकं निष्कास्य धारितवान्

= उसने एक पैंट निकलकर पहन ली। 

He took off his pants.

द्वितीयम् उरुकम् अपि धारितवान्। 

= दूसरी भी पेंट पहन ली । 

The other one also wore paint.

तथैव सः युतकद्वयं धारितवान्। 

= उसी प्रकार उसने दो शर्ट पहन ली। 

Similarly, he put on two shirts.

अधुना सः शैत्यं न अनुभवति। 

= अब वह ठंड अनुभव नहीं कर रहा है।

Now he is not feeling cold.

-----------

सा एकवारं वदति ।

= वह एक बार बोलती है। 

She speaks once.

सः न श्रृणोति ।

= वह नहीं सुनता है ।

He doesn't listen

सा द्वितीयवारं वदति। 

= वह दूसरी बार बोलती है। 

She speaks for the second time.

सः न श्रृणोति।

= वह नहीं सुनता है। 

He doesn't listen.

सा तृतीयवारं वदति।

= वह तीसरी बार बोलती है। 

She speaks for the third time.

सः न श्रृणोति। 

= वह नहीं सुनता है ।

He doesn't listen

सः किमर्थं न श्रृणोति ? 

= वह क्यों नहीं सुनता है ? 

Why doesn't he listen?

यतोहि तस्य कर्णे वाग्मिन् अस्ति ।

= उसके कान में स्पीकर लगा है। 

He has a speaker in his ear.

सः वाग्मिनेन  गीतं श्रृणोति।

= वह स्पीकर से  गाना सुन रहा है। 

He is listening to the song from the speaker.

सः बहु उच्चै: श्रृणोति।

= वह बहुत जोर से सुन रहा है ।

सा समीपम् आगत्य वदति .... 

= वह पास आकर बोलती है ... 

He is listening very loudly.

गीतश्रवणं त्यजतु ।

= गाने सुनना छोड़ो ।

Stop listening to songs

अस्माकं गृहम् आगतम् ।

= अपना घर आ गया ।

Arrived at home

अवतरतु ।

= उतरिये ।

Get off.

 स्पीकर =  वाग्मणिः  अपि वक्तुं शक्नुमः ।

------

पूर्णिमायाः चन्द्रः कान्तिमयः भवति ।

= पूर्णिमा का चाँद चमकदार होता है ।

= Full moon moon is bright

सर्वे शशाङ्कं पश्यन्ति ।

=  सभी चाँद को देखते हैं ।

= Everyone looks at the moon.

निशाकरस्य ज्योत्स्ना बहु शीतला भवति 

= चाँद की चाँदनी बहुत शीतल होती है । 

= The moonlight is very cold.

सः सर्वदा अमृतवर्षाम् करोति ।

= वह हमेशा अमृतवर्षा करता है ।

= He always does amritavarsha.

अतः तस्य अपरः नाम सुधांशुः अस्ति 

= अतः उसका अन्य नाम सुधांशु है ।

= Hence his other name is Sudhanshu.

प्रायः रात्रौ एव उदयति ।

= प्रायः रात को ही उदित होता है ।

Usually rises at night.

अतः निशाकरः अपि तस्य नाम अस्ति 

= इसलिए निशाकर भी उसका नाम है ।

Hence Nishakar is also his name.

गगने नक्षत्रै: सह सः विराजते ।

= आकाश में नक्षत्रों के साथ रहता है ।

= Lives in the sky with constellations

अतः वयं चंद्रम् नक्षत्रेशः अपि वदामः ।

= इसलिए हम चाँद को नक्षत्रेश भी कहते हैं ।

= That's why we also call the moon a constellation

तस्य रश्मयः हिम-सदृश्यः शीतलाः भवन्ति 

= उसकी किरणें हिम के समान शीतल होती हैं । 

= Its rays are as cold as snow.

तस्मात् तस्य नाम हिमांशु: अपि अस्ति 

= इस कारण  उसका नाम हिमांशु भी है । 

= For this reason his name is also Himanshu.

शरद-पूर्णिमा पर्वणः सर्वेभ्यः कोटिशः मंगलकामनाः ।

= शरदपूर्णिमा पर्व की सभी को कोटि कोटि मंगलकामनाएँ ।

= Wishing everyone all the best of Sharad Purnima festival.

----

टन ...ठन ...ट ...न..न..न..न..न.. 

माता - किम् अभवत् ? 

       = क्या हो गया ? 

पुत्रः -  अम्ब ! स्थालिका अपतत्  ।

       = माँ , थाली गिर गई । 

        मम हस्तात्  स्थालिका अस्खलत् ।

       = मेरे हाथ से थाली छूट गई । 

माता - किमर्थम् ? त्वं किं करोषि स्म ? 

       = क्यों ? तुम क्या कर रहे थे ? 

पुत्रः - मातः , अहं पात्राणि प्रक्षालयामि स्म ।

       = माँ , मैं बर्तन धो रहा था । 

माता - आहा , मम पुत्रः तु अधुना पात्राणि अपि ..... 

         = आहा, मेरा बेटा तो अब बर्तन भी  

पुत्रः  -  अम्ब , भोजनम् अहं करोमि 

       = माँ , भोजन मैं करता हूँ । 

       - तर्हि पात्राणि अपि अहमेव क्षालयिष्यामि 

      = तो फिर बर्तन भी मैं ही धोऊँगा 

माता - बहु शोभनम् वत्स । 

       = बहुत बढ़िया बेटा ।

सामान्य वाक्यानि

प्रयत्नं करोमि | 

= I will try 

(प्रयास करता हूँ ।)

न शक्यते भो: | 

= No, I can't 

(नहीं हो सकता यार)

तथा न वदतु | 

= Don't say that 

(वैसा मत बोलो)

तत्र कोSपि सन्देहः नास्ति | 

= there is no doubt about it 

(वहां पर कोई सन्देह नहीं है ।)

तद् अहं न ज्ञातवान् | 

= I don't know that 

(वह मैं नहीं जान पाया ।)

कदा ददाति ? 

= When are you going to give me? 

(कब दोगे ।)

अहं कथं वदामि 'कदा इति' ? 

= How can i say 

(मैं कैसे बताऊँ कब है ?)

तथा भवति वा? 

= Can that be so? 

(क्या वैसा होता है?)

भवतः समयावकाशः अस्ति वा? 

= Are you free? 

( क्या आप मुक्त हो?)

अद्य भवतः कार्यक्रमः कः ? 

= What are your programs for today 

(आज आपका कार्यक्रम क्या है ?)

अरे ! पादस्य / हस्तस्य किं अभवत् ? 

= Oh! what happened to your legs / arms? 

(अरे पैर और हाथ का क्या हुआ?)

बहुदिनेभ्यः ते परिचिता: | 

= I have known him for long 

(बहुत दिनों से वे परिचित है ।)

तस्य कियद् धैर्यं / धार्ष्टयम् ? 

= How dare he is? 

(उसका कितना धैर्य है ?)

भवान् न उक्तवान् एव | 

= You have not told me 

(आपने बोला ही नहीं?)

अहं किं करोमि ? 

= What can i do? 

(मैं क्या करूँ?)

अहं न जानामि | 

= i do not know 

(मैं नहीं जानता हूँ )

यथा भवान् इच्छति तथा | 

= As you wish / say 

(जैसा आप चाहते हो वैसा?)

भवतु, चिन्तां न करोतु | 

= Yes, do not bother 

(रहने दो, चिन्ता मत करो)

तेन किमपि न सिध्यति | 

= There is no use 

(उससे कुछ नहीं होता)

सः सर्वथा अप्रयोजकः | 

= He is good for nothing 

(वह हमेशा बिना उपयोगाय है)

पुनरपि एकवारं प्रयत्नं कुर्मः | 

= Let us try once more 

(फिर से एकबार प्रयास करते हैं)

मौनमेव उचितम् | 

= Better be quiet 

(मौन रहना ही उचित है ।)

तत्र अहं किमपि न वदामि | 

= No comments / I don't want to say anything in this regard. 

(वहां मैं कुछ नहीं बोलता ।)

तर्हि समीचीनम् | 

= O.K. if that is so. 

(फिर ठीक है ।)

एवं चेत् कथम् ? 

= How to get on, if it is so? 

(ऐसा तो कैसे?)

मां किञ्चित् स्मारयतु | 

= Please remind me. 

(कुछ मत याद करवाओ)

तं अहं सम्यक् जानामि | 

= I know him well. 

(मैं उसे अच्छे से जानता हूँ)

तदानीमेव उक्तवान् किल ? 

= Haven't I told you already? 

(उस समय ही बोला था न?)

जयतु संस्कृतं  जयतु भारतम् ।।

माता शिशोः कृते पुत्तलिकाम् आनयति। 

= माँ शिशु के लिये गुड़िया लाती है। 

शिशुः पुत्तलिकां हस्ते गृह्णाति। 

= बालक गुड़िया को हाथ में लेता है। 

शिशुः पुत्तलिकां पश्यति। 

= बालक गुड़िया को देखता है। 

बालकः पुत्तलिकायाः नेत्रे पश्यति। 

= बालक गुड़िया की दोनों आँखें देखता है। 

बालकः पुत्तलिकायाः केशान् पश्यति। 

= बालक गुड़िया की बालों को देखता है। 

बालकः पुत्तलिकायाः एकं हस्तम् उपरि करोति। 

= बालक गुड़िया का एक हाथ ऊपर करता है। 

बालकः पुत्तलिकायाः द्वितीयं हस्तम् उपरि करोति। 

= बालक गुड़िया का दूसरा हाथ ऊपर करता है।  

बालकः पुत्तलिकया सह क्रीडति। 

= बालक गुड़िया के साथ खेलता है। 

बालकः पुत्तलिकां दृष्ट्वा हसति।

= बालक गुड़िया को देखकर हँसता है। 

बालकः पुत्तलिकां हस्ते गृहीत्वा शयनं करोति। 

= बालक गुड़िया को हाथ में लेकर सोता है।

https://jagdishdabhisanskritm.blogspot.com

--- अखिलेश आचार्य

संस्कृत वाक्य अभ्यास - 18 के Click Here