19) संस्कृत वाक्य अभ्यास

 संस्कृत वाक्य अभ्यास

Sanskrit sentence study

युवकः - अहम् आसम् ।

= मैं था ।

युवती - अहम् आसम्

= मैं थी ।

युवकः - अहं बालकः आसम् ।

= मैं बालक था

युवती - अहं बालिका आसम् ।

= मैं बालिका थी

युवकः - अहं छात्रः आसम् ।

= मैं छात्र था ।

युवती - अहं छात्रा आसम् ।

= मैं छात्रा थी

युवकः - अहं ध्यानमग्नः आसम् ।

= मैं ध्यानमग्न था ।

युवती - अहं ध्यानमग्ना आसम् ।

= मैं ध्यानमग्न थी ।

-------------

विक्रेता - भवान् नयतु ।

           = आप ले जाईये ।

Seller - = You carry.

ग्राहकः - मम पार्श्वे अधुना धनं नास्ति। 

           = मेरे पास अभी धन नहीं है । 

Customer: - =  do not have money yet.

विक्रेता  - चिन्ता मास्तु । 

            = चिन्ता मत करें ।

            = Do not worry.

           - अनन्तरं धनं ददातु ।

           = बाद में धन देना । 

           = Give money later

ग्राहकः -  नैव , धनम् अदत्वा अहं न नेष्यामि ।

          = नहीं पैसे दिए बिना मैं नहीं ले जाऊँगा ।

          = No, I will not take it without paying.

           - अधुना गृहात् आनयामि ।

           = अभी घर से लाता हूँ ।

           = I just brought it from home

विक्रेता - वस्तु तु नयतु भो: ।

           = वस्तु तो ले जाईये जी ।

           = Take the item, sir.

ग्राहकः - आगच्छामि , शीघ्रम् आगच्छामि ।

          = आता हूँ , जल्दी से आता हूँ ।

          = Will come quickly

( सः ग्राहकः वस्तु न स्वीकरोति ।)

  = वह ग्राहक वस्तु नहीं लेता है ।

  = That customer does not take the item.

गृहं गच्छति , ततः धनम् आनयति ।

= घर जाता है , वहाँ से धन लाता है ।

= Goes home, brings money from there.

ग्राहकः - आम् , स्वीकरोतु धनम् ।

           = हाँ , लीजिये पैसा । 

           = Yes, take money.

विक्रेता - भवान् मम नियमितः ग्राहकः 

          = आप मेरे नियमित ग्राहक हैं ।

          = You are my regular customer.

          - भवति मम विश्वासः 

          = आप पर मुझे विश्वास है ।

          = I believe in you.

----------------

संस्कृत वाक्याभ्यासः  

~~~~~~~~~~~~~~~ 

अश्विनः प्रथमवारं संस्कृतभाषायां वदति ।

= अश्विन पहली बार संस्कृत भाषा में बोल रहा है 

अतः सः शनैः शनैः वदति ।

= इसलिये वह धीरे धीरे बोलता है 

" मम ....... नाम .... अश्विनः " 

"अहम् ..... आणंद नगर में .... निवसामि "

एवम् उक्त्वा सः विरमति। 

= ऐसा कह कर वह रुकता है 

परितः पश्यति ।

= चारों ओर देखता है 

सर्वेषां मुखं पश्यति।

= सबका मुँह देखता है ।

कोsपि न हसति ।

= कोई नहीं हँसता है 

तर्हि सः प्रसन्नः भवति ।

= तब वो प्रसन्न होता है ।

नीलेशः तस्य प्रशंसां करोति।

= नीलेश उसकी प्रशंसा करता है ।

अश्विनः अद्य संस्कृत-सम्भाषणम् आरब्धवान् ।

= अश्विन ने आज संस्कृत में बातचीत शुरू की।

भवता / भवत्या कदा आरप्स्यते  ।

= आपके द्वारा कब आरम्भ किया जाएगा।

--------------------

* सः कदा विद्यालयं गमिष्यति ? 

   = वह कब विद्यालय जाएगा ? 

   = When will he go to school?

^ यदा सा गमिष्यति तदा सः गमिष्यति ।

  = जब वह जाएगी तब वह जाएगा ।

  = When she leaves then she will go.

* का गमिष्यति ? 

  = कौन जाएगी ?  

  = Who will go?

^ सा ..... धेनु: .... 

  = वह .... गाय ... 

  = That .... cow ...

^ यावत् धेनुः द्वारे तिष्ठति 

   = जब तक गाय दरवाजे पर खड़ी रहती है ।

   = As long as the cow is standing at the door.

तावत् सः न गच्छति 

= तब तक वह नहीं जाता है ।

= He doesn't leave until then.

सः धेनो:  बिभेति ।

= वह गाय से डरता है  । 

= He is afraid of the cow.

धेनो:  श्रृंगाभ्यां सः बिभेति ।

= गाय के सींग से वह डरता है । 

= He is afraid of cow's horns.

तस्य माता धेनो: अग्रे आगत्य तिष्ठति।

= उसकी माँ गाय के आगे आकर खड़ी होती है ।

= His mother stands in front of the cow.

तदा सः विद्यालयं गच्छति ।

= तब वह विद्यालय जाता है ।

= Then he goes to school.

--------

सः बालकः विद्यालयतः गृहम् आगच्छत् ।

= वह बच्चा विद्यालय से घर आ गया ।

= That child came home from school.

सः भोजनम् अपि अकरोत् ।

= उसने भोजन भी कर लिया । 

= He also took food.

 भोजनस्य अनन्तरं सः अध्ययनं न करोति ।

= भोजन के बाद वह अध्ययन नहीं करता है । 

= He does not study after meals.

सः वारंवारं चलभाषम् एव पश्यति । 

= वह बार बार मोबाइल ही  देखता है ।

= He watches the mobile repeatedly.

सः वाट्सएप उद्घाटयति ।

= वह वाट्सएप खोलता है । 

= He opens WhatsApp.

निरर्थकं सन्देशं प्रेषयति ।

= व्यर्थ का सन्देश भेजता है । 

= Sends meaningless messages

माता अनेकवारं निषेधयति ।

= माँ अनेक बार मना करती है ।

= Mother refuses many times.

तथापि सः चलभाषं न त्यजति ।

= फिर भी वह मोबाईल नहीं रखता ।

= Still, he does not own mobiles.

अद्य तस्य माता बहु रुष्टा जाता ।

= आज उसकी माँ बहुत गुस्से हुई । 

= Today his mother was very angry.

बालकस्य चलभाषं अपहरति ।

= बच्चे का मोबाइल छीन लेती है । 

= Takes away the child's mobile.

( अपहृतवती = छीन लिया/snatched away) 

सा उच्चै: अवदत् ।

= वह जोर से बोली । 

= She spoke loudly.

पूर्वं गृहकार्यम् समापय ।

= पहले होमवर्क पूरा करो । 

= Complete homework first.

( कृपया वाट्सएप तस्य संस्कृतं किं भवति ?  इति प्रश्नं मा पृच्छन्तु ।  

यथा  " डेविड "  सर्वत्र  डेविड एव उच्यते तथैव  वॉट्सएप अपि सर्वत्र वॉट्सएप एव भवति 

कृपया वॉट्सएप का संस्कृत क्या होता है यह मत पूछेंगे । 

 जैसे  डेविड  को सब जगह डेविड ही कहा जाता है वैसे ही वॉट्सएप का भी सब वॉट्सएप ही होगा  )

(Please do not ask what Sanskrit is for WhatsApp.  Just like David is called David everywhere, so will WhatsApp all)

------

अद्य एकं पर्वतम् आरोहितवान्।

= आज एक पर्वत पर चढ़ा। 

पर्वते एकं मन्दिरम् अस्ति।

= पर्वत पर एक मंदिर है। 

सर्वे पर्वतम् आरोहन्ति।

= सब पर्वत पर चढ़ते हैं। 

पर्वते सोपनानि सन्ति। 

= पर्वत पर सीढियाँ हैं। 

अहं सोपानैः आरोहितवान्। 

= मैं सीढ़ियों से चढ़ा। 

यदा पर्वतस्य उपरि प्राप्तवान् तदा अहं ताम्यामि स्म। 

= जब मैं पर्वत पर पहुँचा तब मैं हाँफ रहा था। 

ये ये पर्वतम् आरोहन्ति ते ताम्यन्ति।

= जो जो पर्वत पर चढ़ते हैं वे हाँफते हैं।

नेत्रे निमील्य अहम् उपविष्टवान्। 

= दोनों आँखे बंद करके मैं बैठ गया। 

अर्धहोरा अनन्तरम् अहं शान्तः अभवम्। 

= आधे घंटे बाद मैं शान्त हुआ।

अनन्तरं शनैः शनैः अहम् अधः आगतवान्। 

= बाद में धीरे धीरे नीचे आया। 

( एतद् पाठं मध्याह्ने लिखितवान् आसम्। अधुना प्रेषयामि। 

= यह पाठ दोपहर में लिख दिया था अब भेज रहा हूँ। )

संस्कृत वाक्याभ्यासः  

~~~~~~~~~~~~~~ 

सर्वे छात्राः वाक्यानि लिखन्ति।

= सभी छात्र वाक्य लिख रहे हैं 

मह्यं प्रेषयन्ति ।

= मुझे भेज रहे हैं ।

केचन छात्राः शुद्धं वाक्यं लिखन्ति ।

= कुछ छात्र शुध्द वाक्य लिख रहे हैं 

केचन अशुद्धम् अपि लिखन्ति ।

= कुछ अशुद्ध भी लिखते हैं 

दोषं निवारयामि तदा .... 

दोष निवारण करता हूँ 

छात्राः प्रसन्नाः भवन्ति ।

= छात्र खुश होते हैं 

ते छात्राः पुनः लिखन्ति तदा .... 

= वे छात्र फिर से लिखते हैं तब 

शुद्धं लिखन्ति ।

= शुद्ध लिखते हैं 

ते लेखनस्य अभ्यासं कुर्वन्ति ।

= वे लिखने का अभ्यास करते हैं 

ते सम्भाषणस्य अपि अभ्यासं कुर्वन्ति 

= वे बोलने का भी अभ्यास करते हैं

संस्कृत वाक्य अभ्यासः 

~~~~~~~~~~~~~~

अकारणम् = बिना कारण के 

निष्प्रयोजनम् = बिना मतलब के 

सः अकारणमेव हसति 

= वह बिना कारण के हँसता है ।

सा अकारणमेव रोदिति 

= वह बिना कारण के रोता है ।

निष्प्रयोजनमेव माम् किमर्थम् आह्वयति ?

= बिना काम के मुझे क्यों बुलाते हैं ? 

अहं निष्प्रयोजनमेव न आगमिष्यामि 

= मैं बिना मतलब के नहीं आऊँगा ।

छात्राः अकारणम् एव कोलाहलं कुर्वन्ति 

= छात्र बिना कारण के आवाज़ कर रहे हैं ।

अकारणमेव किमर्थं जलं प्रवाहयति ?

= बिना कारण के पानी क्यों बहा रहे हो ? 

निष्प्रयोजनमेव औषधं मा खादतु 

= आवश्यकता के बिना औषधी मत खाईये ।

सः अकारणं तर्जयति 

= वह बिना कारण के डाँटता है । 

बालकः अकारणमेव रुष्टः भवति 

= बच्चा बिना कारण के रूठता है ।

अहं निष्प्रयोजनमेव न लिखामि 

= मैं बिना उद्देश्य के नहीं लिखता हूँ ।

संस्कृत वाक्य अभ्यासः 

~~~~~~~~~~~~ 

एकस्य = एक का 

सर्वेषाम्  = सबका 

राष्ट्रस्य उत्थानम् एकस्य एव कार्यम् नास्ति 

= राष्ट्र का उत्थान एक का ही काम नहीं है । 

तत् कार्यम् तु सर्वेषाम् एव कार्यम् अस्ति 

= वह कार्य तो सभी का कार्य है । 

अद्य केवलम् एकस्य एव भोजनं निर्मातु 

= आह केवल एक का ही भोजन बनाईये । 

सर्वेषाम् उदरं पूरितम् अस्ति 

= सबका पेट भरा हुआ है । 

एकस्य कृते एकम्  एव आम्रफलम् 

= एक के लिए एक ही आम 

सर्वेषां रक्तपरीक्षणं करोतु 

= सबके खून की जाँच करिये । 

एकस्य एव दोषः नास्ति 

= एक का ही दोष नहीं है । 

सर्वेषां दोषः अस्ति  

= सबका दोष है । 

भवान् सर्वेषां नामानि जानाति ?

= आप सबका नाम जानते हैं ?

-- अखिलेश आचार्य

संस्कृत वाक्य अभ्यास - 20 के लिए -- Click Here