संस्कृत वाक्य अभ्यास
Sanskrit sentence study
योगेन्द्रः श्रेष्ठः धावकः अस्ति ।
= योगेंद्र अच्छा धावक ( एथलीट ) है
सः बहु क्षिप्रं धावति ।
= वह बहुत तेज दौड़ता है
सः मृगात् अपि वेगेन धावति ।
= वह हिरन से भी तेज दौड़ता है
सः चित्रकात् अपि वेगेन धावति ।
= वह चीते से भी तेज दौड़ता है
तस्य अद्य स्वास्थ्यं सम्यक् नास्ति ।
= उसका आज स्वास्थ्य ठीक नहीं है
सः धावितुं न शक्नोति ।
= वह दौड़ नहीं सकता है
सः धावितुं न शक्ष्यति
= वह दौड़ नहीं पाएगा
तथापि सः धाविष्यति ।
= फिर भी वह दौड़ेगा ।
सः पदकं प्राप्तुम् इच्छति ।
= वह पदक प्राप्त करना चाहता है
संस्कृत वाक्य अभ्यासः
~~~~~~~~~~~~
मम इच्छा , अहं किमपि खादामि
= मेरी मर्जी , मैं कुछ भी खाऊँ
मम इच्छा , अहं किमपि पिबामि
= मेरी मर्जी , मैं कुछ भी पियुँ ।
अहं किमपि खादितुं शक्नोमि
= मैं कुछ भी खा सकता हूँ / सकती हूँ
अहं किमपि पातुं शक्नोमि
= मैं कुछ भी पी सकता हूँ / सकती हूँ
अहं कुत्र अपि गच्छामि , भवतः किम् / भवत्याः किम् ?
= मैं कहीं भी जाऊँ आपका क्या ?
भवान् / भवती किमर्थं निषेधयति
= आप क्यों मना करते हैं / करती हैं
भवान् / भवती किमर्थम् अवरोधयति
= आप क्यों रोकते / रोकती हैं ।
अधुना अहं वयस्कः / व्यस्का अभवम्
= अब मैं वयस्क हो गया / हो गई हूँ
अधुना अहं मम इच्छानुसारम् एव सर्वं कार्यम् करिष्यामि
= अब मैं अपनी इच्छानुसार सब काम करूँगा ।
( अद्य अहं क्षमां याचे । किञ्चित् अशिष्ट सम्वादं लिखामि । गतदिने एकस्य उद्दण्डस्य युवकस्य सम्वादं श्रुतवान् । सः हिन्दी भाषायां वदति स्म । तस्य भाषा मह्यं न अरोचत् । अहं तस्मै बोधं दत्तवान् । )
संस्कृत वाक्य अभ्यासः
~~~~~~~~~~~~
त्वम् अधुना वयस्कः / वयस्का अभवः
= तुम अब वयस्क हो गए / गई हो
किं योग्यम् किम् अयोग्यं त्वं जानासि खलु ?
= क्या योग्य है , क्या अयोग्य है तुम जानते हो क्या ?
उचितम्-अनुचितं त्वं न जानासि
= उचित अनुचित तुम नहीं जानते हो
तव पितरौ तव हितम् इच्छन्ति
= तुम्हारे माता-पिता तुम्हारा हित चाहते हैं
अत एव तौ वारं वारं प्रश्नं पृच्छतः
= अतः वे दोनों बार बार प्रश्न पूछते हैं
त्वं छात्रावासे निवससि
= तुम छात्रावस में रहते हो
तत्र कुसंस्कारं न लभेथाः
= तुम कुसंस्कार न पाओ
एषा एव तयोः अभिलाषा वर्तते
= यही उनकी अभिलाषा है ।
त्वां पालनाय माता-पितरौ स्वकीयं सुखम् अपि अत्यजताम्
= तुम्हें पालने के लिए माता-पिता ने अपना सुख भी छोड़ा था ।
अधुना वयस्कः भूत्वा त्वं तयोः वार्ताम् न श्रृणोषि
= अब वयस्क होकर तुम उनकी बात नहीं सुनते हो
यः ज्येष्ठानाम् आदरं करोति सः एव श्रेष्ठः वयस्कः
= जो बड़ों का आदर करता है वही श्रेष्ठ वयस्क है ।
संस्कृत वाक्याभ्यासः
~~~~~~~~~~~~~~
अद्य पुत्रः स्नानं कृत्वा शीघ्रमेव बहिः आगतः ।
= आज बेटा स्नान करके जल्दी से बाहर आ गया ।
बहिः आगत्य युतकं उरूकं च धारयति ।
= बाहर आकर शर्ट पैंट पहनता है
सः केशसंधानं न करोति ।
= वह बाल नहीं संवारता है ।
केशसंधानम् अकृत्वा एव सः कार्यालयम् अगच्छत्
= बाल संवारे बिना ही वह ऑफिस गया
कार्यालये सर्वे तस्य मुखम् अपश्यन्
= ऑफिस में सभी ने उसका चेहरा देखा
सः अपृच्छत् ।
= उसने पूछा
" किम् अभवत् ? "
= क्या हुआ ?
"मम मुखं किमर्थं पश्यन्ति सर्वे ? "
= सभी मेरा चेहरा क्यों देख रहे हैं ?
सः दर्पणे स्वकीयं मुखं पश्यति ।
= वह दर्पण में अपना चेहरा देखता है ।
सः मुखं दृष्ट्वा हसति ।
= वह चेहरा देख कर हँसता है ।
--------------
दश दिनेभ्यः मम प्रतिवेशी गृहे नास्ति।
= दस दिन से मेरा पड़ोसी घर में नहीं है।
सः सूचनां विना एव गतवान्।
= वह बिना सूचना के चला गया।
तस्य अङ्गणे मृत्तिकास्थाले जलं नास्ति।
= उसके आँगन में मिट्टी के थाल में पानी नहीं है।
चटकाः चूं चूं ... कूजन्ति।
= चिड़ियाएँ चूं चूं ... कूजन करती हैं।
मार्जार्याः दुग्धपात्रं रिक्तम् अस्ति।
= बिल्ली का दूध का पात्र खाली है।
प्रातः कोsपि न पूरयति।
= सुबह कोई नहीं भरता है।
मार्जारी सीवति।
= बिल्ली म्याऊँ म्याऊँ करती है।
धेनुः द्वारे रम्भते।
= गाय दरवाजे पर रंभाती है।
श्वानाय रोटिका कोsपि न ददाति।
= कुत्ते को कोई भी रोटी नही देता है।
अतः श्वानः बुक्कति।
= इसलिये कुत्ता भौंकता है।
------
सः मिहिरः अस्ति
= वह मिहिर है ।
मिहिरः खगोलशास्त्री (खगोलविद्) अस्ति
= मिहिर खगोलशास्त्री है ।
गतरात्रौ सः एकस्मिन् ग्रामे आसीत्
= कल रात वह एक गाँव में था ।
सः बालकान् आकाशे तारकाः दर्शयति
= वह बच्चों को आकाश में तारे दिखाता है ।
पश्यत बालकाः ! तत्र सप्तर्षि-तारकाः सन्ति
= देखो बच्चों , वहाँ सप्तर्षि तारे हैं ।
तेषां समीपे ध्रुव तारा अस्ति ।
= उनके पास में ध्रुव तारा है ।
पश्यत , तद् लघु तारकम् अरुन्धति तारकम् अस्ति ।
= देखो , वो छोटा तारा अरुन्धति तारा है ।
बहु दीव्यते सः अस्ति शुक्र ग्रहः ।
= बहुत चमक रहा है वह शुक्र ग्रह है ।
सर्वे तारकाः इतः कोटिशः प्रकाशवर्षाणि दूरे सन्ति ।
= सभी तारे यहाँ से करोड़ों प्रकाशवर्ष दूर हैं
इतः तारकाः लघु: दृश्यन्ते
= यहाँ से तारे छोटे दिखते हैं ।
वस्तुतः ते सर्वे बहु विशालाः सन्ति
= सच में वे सभी बहुत बड़े हैं ।
संस्कृत वाक्य अभ्यासः
सः पण्डितः अस्ति ।
= वह पंडित जी है ।
सः बालकाय प्रसादं ददाति ।
= वह बच्चे को प्रसाद देता है ।
बालकः वाम-हस्ते प्रसादं स्वीकरोति ।
= बच्चा बाएँ हाथ में प्रसाद लेता है ।
पण्डितः बालकं निषेधयति ।
= पंडित जी बच्चे को मना करता है ।
दक्षिणे हस्ते प्रसादं स्वीकर्तुम् वदति ।
= दाहिने हाथ में प्रसाद लेने को कहता है ।
बालकः अवदत् ।
= बालक बोला ।
बालकः - अहं जन्मना वामहस्तीयः अस्मि ।
= मैं जन्म से ही बईंहत्था हूँ ।
बालकः - अहं सर्वं कार्यम् वामहस्तेन एव करोमि ।
= मैं सभी काम बाएँ हाथ से ही करता हूँ ।
पण्डितः अपृच्छत् ।
= पंडित जी ने पूछा ।
पण्डितः - त्वं भोजनम् केन हस्तेन खादसि ?
= तुम भोजन किस हाथ से खाते हो ?
बालकः अवदत् ।
= बच्चा बोला ।
बालकः - भोजनं तु दक्षिणेन हस्तेन खादामि ।
= खाना तो दाहिने हाथ से खाता हूँ ।
पण्डितः - तर्हि प्रसादं दक्षिणे हस्ते स्वीकुरु ।
= तो प्रसाद दाहिने हाथ में लो ।।
ओ३म्
संस्कृत वाक्य अभ्यासः
~~~~~~~~~~~~
सर्वे ऋजु: उपविशन्तु ।
= सब सीधे बैठ जाएँ ।
सुखासने उपविशन्तु ।
= पालथी मार कर बैठ जाएँ ।
नेत्रे निमीलयन्तु ।
= आँखें बन्द कर लें ।
एकाग्रचित्ता: भवन्तु ।
= एकाग्रचित्त हो जाएँ ।
परमात्मनः ध्यानं कुर्वन्तु ।
= परमात्मा का ध्यान करें ।
श्वासोच्छ्वासः शनैः शनैः भवेत् ।
= श्वासोच्छ्वास धीरे धीरे हो जाए ।
मनसि अन्यत् चिन्तनं न आगच्छेत्
= मन में और कोई चिन्तन न आए ।
ईश्वरः मया सह अस्ति ।
= ईश्वर मेरे साथ है ।
ईश्वरः मम अन्तः अस्ति ।
= ईश्वर मेरे अन्दर है ।
ईश्वरः मम बहिः अपि अस्ति ।
= ईश्वर मेरे बाहर भी है ।
परमात्मनः आनन्दं लुण्ठन्तु ।
= परमात्मा का आनन्द लूटिये ।।
संस्कृत वाक्य अभ्यासः
~~~~~~~~~~~~~~~
पौत्रः - ओ पितामहि .... पितामहि !!
= ओ दादीजी .... दादीजी !!
पितामही - आम् वत्स , वद ....
= हाँ बेटा , बोलो ....
पौत्रः - मम प्रपितामहः भारतीयः न आसीत् वा ?
= मेरे परदादाजी भारतीय नहीं थे क्या ?
पितामही - तव प्रपितामहः तु भारतीयः एव आसीत् ।
= तुम्हारे परदादा तो भारतीय ही थे ।
पितामही - किमर्थम् एवं पृच्छसि ?
= ऐसा क्यों पूछ रहे हो ?
पौत्रः - पितामहस्य मञ्जूषायां अनेकानि पुस्तकानि सन्ति
= दादाजी के सन्दूक में अनेक पुस्तकें हैं ।
पौत्रः - तानि पुस्तकानि प्रपितामहस्य सन्ति
= वो पुस्तकेँ परदादाजी की हैं ।
पितामही - तर्हि किं जातम् ?
= तो क्या हुआ ?
पौत्रः - तानि पुस्तकानि हिन्दी वा आँग्ल भाषायां नास्ति ।
= वो पुस्तकेँ हिन्दी या अंग्रेजी में नहीं हैं ।
पौत्रः - तानि तु अन्यस्यां भाषायाम् सन्ति ।
= वो तो किसी और भाषा में हैं ।
पितामही - वत्स , तानि पुस्तकानि संस्कृत-भाषायाम् सन्ति ।
= बेटा , वो पुस्तक संस्कृत भाषा में हैं ।
पितामही - अस्माकं पूर्वजाः संस्कृत-भाषायां वदन्ति स्म ।
= हमारे पूर्वज संस्कृत भाषा में बोलते थे ।
पौत्रः - अधुना किमर्थं न वदामः ?
= अब क्यों नहीं बोलते हैं ?
( पितामही किमपि न वदति ।
= दादीजी कुछ नहीं बोलती है ।)
पौत्रः - उत्तरं ददातु पितामहि !!
= उत्तर दीजिये न दादी जी !!
संस्कृत वाक्य अभ्यासः
~~~~~~~~~~~~
भवान् सहिष्णु अस्ति न वा ?
= आप सहिष्णु हैं या नहीं ?
अहं सहिष्णु अस्मि ।
= मैं सहिष्णु हूँ ।
सः सहिष्णु अस्ति खलु ?
= वह सहिष्णु हैं क्या ?
आम् , सः सहिष्णु अस्ति ।
= हाँ वह सहिष्णु है ।
कः सहिष्णु नास्ति ?
= कौन सहिष्णु नहीं है ?
यः भारतस्य विकासं न इच्छति ।
= जो भारत का विकास नहीं चाहता है ।
यदा कोsपि गोवधं करोति
= जब कोई गोवध करता है
तदा सः असहिष्णुः भवति ।
= तब वह असहिष्णु बन जाता है ।
यदा कोsपि भ्रष्टाचारं करोति
= जब कोई भ्रष्टाचार करता है
तदा सः असहिष्णुः भवति
= तब वह असहिष्णु हो जाता है ।
सम्प्रति समग्रे राष्ट्रे सहिष्णुता एव दृश्यते ।
= इस समय पूरे देश में सहिष्णुता ही दिखती है ।
असहिष्णुता विषये मिथ्या-प्रचारः क्रियते ।
= असहिष्णुता के बारे में झूठा प्रचार किया जा रहा है ।।
ओ३म्
संस्कृत वाक्याभ्यासः
~~~~~~~~~~~~~~~
अद्य मम मातरं स्मरामि ।
= आज मेरी माँ को याद कर रहा हूँ।
अद्य रूप-चतुर्दशी अस्ति।
= आज रूप चौदस है
मम माता यदा जीविता आसीत् ....
= मेरी अम्मा जब जीवित थीं
तदा सा बालकानां शरीरे अभ्यङ्गं लिम्पति स्म ।
= तब वे बच्चों के शरीर पर उबटन लगाती थीं
चणकस्य चूर्णे हरिद्राचूर्णं दधि च मेलयति स्म ।
= बेसन में हल्दी दही मिलाती थीं
सर्वेषां बालकानां शरीरे तद् लेपनं लिम्पति स्म ।
= सभी बच्चों के शरीर पर वह लेप लगाती थीं
लेपन-समये सा आशीर्वादान् ददाति स्म ।
= लेपन के समय वे आशीर्वाद देती थीं
ब्रह्मचारी भव , तेजस्वी भव
ओजस्वी भव , वर्चस्वी भव ।
सर्वे बालकाः मम मातुः चरणस्पर्शं कुर्वन्ति स्म ।
= सभी बच्चे मेरी अम्मा के पैर छूते थे।
---- अखिलेश आचार्य
संस्कृत वाक्य अभ्यास - 47 Click Here
.jpeg)
0 टिप्पणियाँ
धन्यवाद:/thank-you
Emoji