55) संस्कृत वाक्य अभ्यास

 संस्कृत वाक्य अभ्यास

Sanskrit sentence study

संस्कृत वाक्य अभ्यासः  

~~~~~~~~~~~~~~ 

( विमानपत्तने = एयरपोर्ट पर )

At the airport

रक्षकः  भवतः परिचयपत्रं दर्शयतु ।

       = आपका परिचयपत्र दिखाईये 

 यात्री आम्  पश्यतु ।

       = हाँ देखिये । 

रक्षकः भवत्याः परिचयपत्रं दर्शयतु ।

       = आपका परिचयपत्र दिखाईये 

यात्री  एषा मया सह अस्ति ।

       = ये मेरे साथ हैं । 

रक्षकः  एषा भवतः का अस्ति ? 

       = ये आपकी कौन हैं ? 

यात्री  एषा मम भार्या अस्ति ।

       = ये मेरी पत्नी है ।

रक्षकः एतस्याः परिचयपत्रं कुत्र अस्ति ? 

       = इसका परिचयपत्र कहाँ है ? 

यात्री  एषा गृहे विस्मृतवती ।

       = ये घर पर भूल गई है । 

रक्षकः - तर्हि एषा अन्तः गन्तुं न शक्ष्यति 

      = तो फिर ये अंदर नहीं जा पाएगी । 

यात्री - तर्हि पुनः गृहं गच्छानि वा ? 

      = तो फिर से घर जाऊँ क्या ? 

( यात्री किञ्चित् चिन्तयति 

  = यात्री कुछ सोचता है । ) 

यात्री - मम चलभाष  यन्त्रे एतस्याः चित्रम् अस्ति ।

    = मेरे मोबाइल में इसका फोटो है 

यात्री - पश्यतु एतस्याः परिचय-पत्रस्य चित्रम् ।

    = देखिये इसके परिचयपत्र का चित्र ।

रक्षकः - शोभनम् ।  गच्छतु अन्तः ।

     = बढ़िया  ।  जाईये अन्दर ।

रविवासरे गाँधीधाम्नि संस्कृतसम्मेलनं भविष्यति।

= रविवार को गाँधीधाम में संस्कृत सम्मेलन होगा। 

There will be a Sanskrit conference in Gandhidham on Sunday.

प्रातः नववादने संस्कृत-शोभायात्रां निष्कासयिष्यामः।

= प्रातः नौ बजे संस्कृत शोभायात्रा निकालेंगे। 

Sanskrit procession will be held at nine in the morning.

गाँधीधामनगरस्य स्वामीनारायणस्य गुरुकुलतः शोभयात्रा आरप्स्यते।

= गाँधीधाम के स्वामीनारायण गुरुकुल से शोभयात्रा शुरू होगी। 

The procession will begin from Swaminarayan Gurukul of Gandhidham.

सिन्धुबागमार्गतः सम्मेलनस्थलं गामिष्यति।

= सिंधुबाग मार्ग से सम्मेलन स्थल जाएगी। 

Sindhubagh route will go to the conference site.

शोभायात्रायां शिक्षकाः , शिक्षिकाः , छात्राः , कार्यकर्तारः च भविष्यन्ति।

= शोभायात्रा में शिक्षक , शिक्षिकाएँ , छात्र  और कार्यकर्ता होंगे। 

The procession will have teachers, teachers, students and activists.

अनन्तरं सम्मेलनस्य उद्घाटनसत्रं भविष्यति। 

= बाद में सम्मेलन का उद्घाटन सत्र होगा। 

The conference will later have its inaugural session.

कच्छ जनपदस्य सांसदः श्री विनोद चावड़ा महोदयः कार्यक्रमस्य उद्घटनं करिष्यति।

= कच्छ जिले के सांसद श्री विनोद चावड़ा जी कार्यक्रम का उद्घाटन करेंगे। 

Shri Vinod Chavda, MP of Kutch district will inaugurate the program.

छात्राः विविधानि संस्कृत गीतानि गास्यन्ति।

= छात्र विविध संस्कृत गीत गाएँगे।

Students will sing various Sanskrit songs.

छात्राः विविधानि नृत्यानि अपि करिष्यन्ति

= छात्र विविध नृत्य करेंगे। 

Students will perform various dances.

संस्कृत-प्रदर्शनी अपि भविष्यति। 

= संस्कृत प्रदर्शनी भी होगी। 

There will also be a Sanskrit exhibition.

सायंकाले सम्मेलनस्य समापनं भविष्यति।

= शाम को सम्मेलन का समापन होगा।

The conference will conclude in the evening.

सर्वे जनाः कृपया अवश्यमेव आगच्छन्तु।

= सभी लोग अवश्य ही आएँ।

Everyone must come.

प्रतिदिनं प्रायः किं वाक्यम् अधिकाधिकं वदामः वयम् ? 

= प्रतिदिन प्रायः कौनसा वाक्य अधिक से अधिक हम बोलते हैं ?

Which sentence more often do we speak everyday?

कानि कानि वाक्यानि वदामः ? 

= कौनसे कौनसे वाक्य बोलते हैं ?

Which sentences do you say?

आगच्छतु  = आईये ।Come

अहं गच्छामि 

= मैं जा रहा हूँ / जा रही हूँ।

I am going

अहम् इच्छामि 

=  मैं चाहता हूँ / मैं चाहती हूँ।

I want / I want

अहं सायंकाले आगमिष्यामि। 

= मैं शाम को आऊँगा।

I will come in the evening.

जलम् आनयामि।

= पानी लाता हूँ / लाती हूँ।

Bring water.

जलं पिबतु ।

= पानी पीजिये।

Drink water.

ओह , किमर्थं कष्टं करोति ? 

= ओह , क्यों कष्ट करते हैं / करती हैं ?

Oh, why does it hurt?

अत्रैव अस्मि , आगच्छामि।

= यहीं पर हूँ , आ रहा हूँ / रही हूँ।

I am here, I am coming.

आनीतवान् वा ?

= ले आए क्या ?

What did you bring?

आनीतवती वा ? 

= ले आईं क्या ?

Did you bring it?

अद्य अहं बहु श्रान्तः जातः ।

= आज मैं बहुत थक गया ।

Today I am very tired.

अद्य अहं बहु श्रान्ता जाता ।

= आज मैं बहुत थक गई।

Today I am very tired.

अधुना शयनं करोतु। 

= अब सो जाइये ।

Now go to sleep .

संस्कृत वाक्य अभ्यासः  

~~~~~~~~~~~~~~

त्रीणि वर्षाणि पूर्वं तस्य दृष्टि: क्षीणा जाता ।

= तीन वर्ष पहले उसकी नज़र कमजोर हो गई थी ।

Three years ago his eyesight became weak.

सः नेत्र-चिकित्सालयम् अगच्छत् ।

= वह आँखों के अस्पताल गया ।

He went to the eye hospital.

सः नेत्र-चिकित्सकं स्वनेत्रे दर्शयति ।

= वह आँखों के डॉक्टर को अपनी ऑंखें दिखाता है ।

He shows his eyes to the eye doctor.

नेत्र-चिकित्सकः तस्य नेत्र-परीक्षणं करोति ।

= आँखों का डॉक्टर उसकी आँख जाँचता है ।

The eye doctor examines his eye.

तस्य दूरदृष्टि: क्षीणा जाता ।

= उसकी दूर की नज़र कमजोर हो गई है ।

His distant eyes have become weak.

इति चिकित्सकः अवदत् ।

= ऐसा चिकित्सक ने कहा ।

The doctor said so.

चिकित्सकः उपनेत्रं धारयितुं वदति 

= डॉक्टर चश्मा पहनने के लिए कहता है ।

The doctor asks you to wear glasses.

सः उपनेत्रं न धारयति। 

= वह चश्मा नहीं पहनता है ।

He does not wear glasses.

सः प्रतिदिनं जलनेतिं करोति ।

= वह हररोज जलनेति करता है ।

He burns heroes every day.

गोमूत्रेण द्वे नेत्रे प्रक्षालयति ।

= गौ मूत्र से दोनों ऑंखें धोता है ।

Cow washes both eyes with urine.

अधुना तस्य दृष्टि: सम्यक् अस्ति ।

= अब उसकी नज़र ठीक है ।

Now his eyes are fine.

आरोहति =  चढ़ता  है /  चढ़ती है

सः आरोहति = वह चढ़ता है ।

सा आरोहति =  वह चढ़ती है ।

एषः आरोहति = यह चढ़ता  है ।

एषा  आरोहति = यह चढ़ती है

कः आरोहति ?  = कौन चढ़ता है ?

नृपः आरोहति ।

दिनद्वयं किमपि न लिखितवान् अहम् ।

= दो दिन मैंने कुछ भी नहीं लिखा। 

Two days I did not write anything.

सतर्कता अधिकारी मम कार्यालयम् आगतवान् आसीत्। 

= विजिलेंस ऑफिसर मेरे कार्यालय में आए थे। 

Vigilance officer came to my office.

सः सर्वान्  बहुविधान् प्रश्नान् पृष्टवान्। 

= उसने सबको बहुत प्रकार के प्रश्न पूछे। 

He asked everyone a lot of questions.

भवान् / भवती किं कार्यं करोति ?

= आप क्या काम करते / करती हैं ?

What do you do?

एतद् कार्यं किमर्थं करोति ?

= यह कार्य क्यों करते हैं ? 

Why do they work?

तद् कार्यं किमर्थं न करोति ?

= वह कार्य क्यों नहीं करते हैं ? 

Why don't they work?

भवान् / भवती कियत् कार्यं करोति ? 

= आप कितना काम करते / करती हैं ?

 How much work do you do?

सर्वेषां पञ्जिकाः कुत्र स्थापयति ? 

= सबकी फाइल कहाँ रखते हो ?  

Where do you keep everyone's file?

एकस्मिन् दिने कति कार्याणि करोति ? 

= एक दिन में कितने काम करते हो ?

How many things do you do in a day?

अवशिष्टं कार्यं कदा समापयति ? 

= बचा हुआ काम कब पूरा करते हो ? 

When do you finish the remaining work?

ग्राहकेन सह कथं व्यवहरति ? 

= ग्राहक के साथ कैसे व्यवहार करते हो ?

How do you deal with the customer?

ओह ... प्रश्नाः

संस्कृत वाक्य अभ्यासः  

~~~~~~~~~~~~~~  

तस्य जानुनि पीड़ा भवति ।

= उसके घुटने में पीड़ा होती है । 

अतः सः अधिकं स्थातुं न शक्नोति ।

= इसलिये वह अधिक खड़ा नहीं रह सकता है । 

तस्य एकस्मिन् जानुनि पीड़ा अस्ति खलु ? 

= उसके एक ही जांघ में पीड़ा है । 

तस्याः तु द्वयोः जानुनो: पीड़ा भवति ।

= उसके तो दोनों घुटनों में पीड़ा होती है । 

सा तु भूमौ उपवेष्टुम् अपि न शक्नोति 

= वह तो भूमि पर बैठ भी नहीं सकती है । 

सा बहु स्थूला अस्ति ।

= वह बहुत मोटी है । 

सा बहु स्वल्पं खादति 

= वह बहुत कम खाती है ।

तथापि तस्याः भारः न्यूनः न भवति ।

= फिर भी उसका भार कम नहीं होता है । 

सा शनैः शनैः भ्रमति । 

वह धीरे धीरे घूमती है ।  

महानारायण तैलम् अपि मर्दयति ।

= महानारायण तेल भी लगाती है ।

तस्य मुखं दीव्यति।

= उसका चेहरा चमक रहा है। 

सः चन्दनफेनकेन मुखं प्रक्षालितवान्। 

= उसने चंदन साबुन से मुँह धोया। 

तस्याः मुखं दीव्यति।

= उसका चेहरा चमक रहा है।  

सा मुखे कान्तिलेपं लिम्पितवती।

= उसने मुँह पर कान्तिलेप लगाया। 

योगिता प्रतिदिनं योगासनं करोति।

= योगिता हररोज़ योगासन करती है। 

मुखे किमपि न लिम्पति।

= मुख पर कुछ भी नहीं लगाती है। 

केनापि फेनकेन मुखं न प्रक्षालयति।

= किसी भी साबुन से मुँह नहीं धोती। 

तथापि तस्याः मुखं दिव्यति। 

= फिर भी उसका चेहरा चमकता है। 

तस्याः पत्युः मुखम् अपि दिव्यति।

= उसके पति का भी चेहरा चमकता है। 

सः अपि प्रतिदिनं योगासनं करोति।

= वह भी हररोज़ योगासन करता है। 

इत्युक्ते योगासनेन मुखं दिव्यति।

= अर्थात् योगासन से चेहरा चमकता है।

पतिः - त्वं गच्छ , अहम् आगच्छामि।

        = तुम चलो , मैं आता हूँ। 

पत्नी - कुत्र गच्छति भवान् ? 

        = आप कहाँ जा रहे हैं ? 

पतिः - फलानि आनेतुम् गच्छामि। 

        = फल लाने जा रहा हूँ। 

पत्नी - शीघ्रम् आगच्छतु ... 

        = जल्दी आईयेगा .... 

        हरिद्रालेपनं समये एव आरप्स्यते।

        = हल्दी लेपन समय पर शुरू होगा।

पतिः - त्वं हरिद्रालेपनम् आरभस्व ।

         = तुम हल्दी लेपन शुरू करो। 

         - अहं शीघ्रमेव आगमिष्यामि।

         = मैं जल्दी से आऊँगा। 

पत्नी - फलानि न आवश्यकानि। 

        = फल आवश्यक नहीं हैं। 

पतिः - न ,कस्यापि गृहं रिक्तहस्तः तु नैव गन्तव्यम् । 

       = नहीं, किसी के भी घर खाली हाथ तो नहीं जाना चाहिये। 

       - अद्य तु तस्य गृहे माङ्गलिकं कार्यं भवति। 

       = आज तो उसके घर मांगलिक काज हो रहा है।

"मैंगते चंग्नेइजैंग मैरी कॉम" अस्माकं भारतीया भगिनी अस्ति।

= मैंगते चंग्नेइजैंग मैरी कॉम हमारी भारतीय बहन है। 

तां सर्वे जनाः "मैरी कॉम" नाम्ना जानन्ति।

= उसे सभी "मैरी कॉम" नाम से जानते हैं। 

सा मुष्टिमल्लक्रीडायां विश्वविजयिनी अभवत्।

= वह मुक्केबाजी के खेल में विश्वविजेता बनीं।

मुष्टिमल्लक्रीडायां सा षष्ठमवारं विश्वविजयिनी अभवत्।

= मुक्केबाजी में वह छठी बार विश्वविजेता बनी है। 

मैरी कॉमस्य  जन्म मणिपुर राज्ये अभवत्। 

= मैरी कॉम का जन्म मणिपुर राज्य में हुआ था। 

सा राज्यसभायाः सदस्या अपि अस्ति।

= वह राज्यसभा की सदस्य भी है। 

सा अर्जुनपुरस्कारेण सम्मानिता जाता ।

= वह अर्जुन पुरस्कार से सम्मानित हुई हैं।

सा गता ।

= वह चली गई ।

she went away .

सा गता !!    कुत्र गता ? 

= वह चली गई !!   कहाँ गई ? 

she went away !! Where is she ?

सा दिवंगता ।

= वह मर गई ।

She died .

ओह , दिवंगता ???

= ओह , मर गई ??? 

Oh she died ???

आम् सा दिवंगता ।

= हाँ वह मर गई । 

Yes she died

ह्यः तु सा मार्गे मिलितवती ।

= कल तो वह रास्ते में मिली थी ।

Yesterday she met on the way.

सा कथं दिवंगता  

= वह कैसे मर गई ? 

How did she die.

तस्याः अन्तिमं दिनम् आगतम् ।

= उसका अंतिम दिन आ गया ।

His last day has come.

सा तु बहु  स्वस्था आसीत् ।

= वह तो बहुत स्वस्थ थी ।

She was very healthy.

वयं न जानीमः 

= हम नहीं जानते हैं 

We do not know.

कः कदा पर्यन्तं जीविष्यति !! 

= कौन कब तक जियेगा !!

Who will live long !!

* सर्वकारेण तु किमपि न क्रियते ।

   = सरकार द्वारा तो कुछ भी नहीं किया जाता है । 

Nothing is done by the government.

∆ कस्मिन् विषये ? 

   = किस विषय में ? 

What about

* संस्कृतस्य  विषये ।

   = संस्कृत के विषय में ।

About Sanskrit.

∆ सर्वकारः न करोति चेत् का बाधा ? 

    = सरकार नहीं करती है तो क्या परेशानी है ? 

What is the problem if the government does not?

∆  तद् कार्यं वयं कर्तुं शक्नुमः ।

    = वह काम हम कर सकते हैं । ्

We can do that work.

* कथम् ? 

  = कैसे ? 

how ?

∆  यथा कृषकेभ्यः अधिकं धनं न मिलति ।

   = जैसे किसानों को अधिक धन नहीं मिलता है ।

Just like farmers do not get much money.

∆ तथापि कृषकाः कृषिकार्यं न त्यजन्ति ।

   = फिर भी किसान खेती का काम नहीं छोड़ते हैं । 

Yet the farmers do not give up farming.

∆ तथैव अस्माभिः संस्कृत-अभ्यासः करणीयः ।

   = उसी प्रकार हमें संस्कृत अभ्यास करना चाहिये । 

Similarly, we should practice Sanskrit.

∆ सर्वकारस्य न अपितु अस्माकं दोषः ।

   = सरकार का नहीं बल्कि हमारा दोष है ।

It is not our government but our fault.

संस्कृत वाक्य अभ्यास - 56 Click Here

--- अखिलेश आचार्य